سرویس دین و دعوت پایگاه اصلاح
ضمن تحقیق و بررسی در آیات قرآن به این نتیجه دست می‌یابیم که از دیدگاه قرآن، صبر والاترین و بالاترین درجه‌ی دینداری است و بزرگترین امتیاز اهل ایمان به حساب می‌آید و بندگان شایسته خداوند به هر مقامی که رسیده‌اند در پرتو آن بوده است. حال برای اینکه جایگاه صبر در قرآن را بیشتر نمایان سازیم ارتباط آن را با دیگر ارزشهای اصیل و والای معنوی در قرآن، در این نوشتار خواهیم آورد:
1. صبر و یقین: خداوند می‌فرماید:« ما برخی از آنان (بنی‌اسرائیل) را سروری و پیشوایی بخشیدیم به خاطر اینکه صبر کردند و به آیات ما یقین داشتند.» (24 سجده) ایمان دارای دو رکن عقیده و عمل است. در این آیه رکن ایمان به یقین و رکن حرکت و عمل به صبر تعبیر شده است. به عبارت دیگر شیاطین( جن و انس ) با دو سلاح جانکاه به سرزمیـن دل هجوم می‌آورند: یکی سلاح شهوات نفسانی برای تباه کردن اخلاق و رفتار انسان، و دیگری سلاح شبهات و اشکال تراشی‌ها برای تباه کردن اندیشه و به هم ریختن دستگاه تفکر انسان است. برای مقابله با این آفات، مؤمن دو سلاح و دو پادزهر قوی را جهت خنثی نمودن و غلبه بر آنها بکار می‌گیرد. سلاح صبر برای مقابله با شهوات و سلاح یقین برای مبارزه با شبهات.
2. صبر و شکر:«.... انَّ فی ذلکَ لاَیاتٍ لِکُلِّ صَبّارٍ شَکورٍ »: موسی را همراه با آیات خود فرستادیم که قوم خود را از تاریکیهای ( کفر و جهل ) بیرون بیاور، به سوی نور (ایمان). و روزهای خوشی و نا خوشی را به یاد ایشان بیاور که خدا بر سر گذشتگان آورده است. بیگمان در این کار برای هر شکیبای سپاسگزار دلایل و نشانه‌های بزرگی (بر وحدانیت خداوند) است. (ابراهیم 5 ) صحابی بزرگوار پیامبر در این رابطه می‌فرماید:« ایمان دو نصف دارد: نصف صبر، و نصف شکر»( احیاء علوم الدین). امام مسلم از پیامبر روایت می‌کند که فرمود: « شگفت است از کار مؤمن! که هر چه برایش پیش آید خیر است. و این امتیاز ویژه‌ی انسان مؤمن است. اگر خوشی و کامیابی به او روی آورند شکر می‌کند و این برایش خیر است. و اگر ناکامی و گرفتاری‌ها برایش پیش آید، صبر می‌کند که باز هم برایش خیر است ».
3. صبر و توکّل:« الذّینَ صَبَروا و علی رَبِّهم یتوکّلون» (نحل 42) انسان جهت رسیدن به پیروزی و مقصد خدائی خود به دو زمینه نیاز دارد: زمینه نخست که مربوط به خود او و در اختیار اوست، کوشش و تحمل سختیها و دست و پنجه نرم کردن با موانع است. لذا در این زمینه نیازمند صبر است. زمینه دوم، پیشامدهای پیش بینی نشده است که در اختیار او نمی‌باشد. در این حال او ناگزیر باید بر خدا توکّل کند و به او پناهنده شود و به حسن تدبیر او اعتماد کند و مطمئن باشد که هر کس بر خداوند توکّل کند ذلیل نمی‌شود و از نظر خداوند دور نمی‌گردد.
4. صبر و نیایش:« وَ اسْتَعینوا ( کمک بگیرید) باالصّبر و الصلاة انَّ الله مع الصابرین » (بقره 153)
نماز و نیایش همانند توکّل تجسّم مدد پروردگار است. که با نبودن آن مومن هرگز نمی‌تواند تنها با اراده خود بر مقصود نایل آید. خداوند بعد از امر به نماز به پیامبر توصیه می‌کند:« صبر پیشه گیر که همانا خداوند پاداش نیکو کاران را ضایع نمی‌سازد.»( 114 و 115 هود).
5. صبر و تسبیح: « واصْبِرْ لِحکمِ ربّکَ فانّکَ باَعْیننا و تُسَبِّحْ بِحمدِ ربِّکَ حینَ تقوم »: در برابر فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه گیر( و با استقامت و شجاعت، پیام آسمانی را به گوش انسان‌ها برسان) که تو زیر نظر ما و تحت حفاظت ما هستی، وقتی از خواب بلند شدی به تسبیح و شکر و سپاس پروردگارت بپرداز.(طور 48)
6. صبر و استغفار:« پس( ای محمد در برابر اذیت کفار و ناملایمات روزگار ) شکیبایی و صبر کن، چرا که وعده خدا (در تأیید تو) حق است و آمرزش گناهانت را بخواه و.... » (غافر 55).این آیه هر مؤمنی را خطاب قرار داده که در هر حال صبر پیشه سازد و چنانچه در مواردی بی‌صبری نموده باشــد باید در آن موارد از خداونـد طلب آمرزش کنـد و از آن پـس بی‌صبری را تکرار نکند.
7. صبر و جهاد: « و شما را( به جنگ در راه خدا) می‌آزماییم تا مجاهدان و صابران را از بقیه جدا سازیم و... ». جهاد در راه خدا، اوج قله‌ی اسلام است که عبارت است از قربانی کردن جان و مال و حیثیت و آنچه در اختیار انسان است، در راه عقیده. و این کار نیازمند صبر جمیل است.
8. صبر و عمل صالح:« اگر بعد از ناخوشی و زیان و ضرر، خوشی و نعمت به انسان دست دهد می‌گوید: بدی و سختیها از من دور شده‌اند ( و دچار غرور می‌شود) و بس شادان و نازان می‌شود ــ مگر کسانی (در هنگام بلا) شکیبایی و صبر کنند و کار شایسته انجام دهند، بیگمان آنان پاداش بزرگی (در برابر عمل صالح) دارند. ( هود 10 و 11 )
راز همراه آمدن عمل صالح با صبر این است که امکان ندارد بدون پشتوانه صبر عمل صالحی از انسان سر زند چون اگر نیت خالص و دور از ریا نباشد و از طرفی عمل در چهارچوب شرع نگنجد و از طرفی استمرار در عبادت نباشد عمل، صالح نمی‌گردد و می‌دانیم که هر سه موردِ ذکر شده نیازمند صبر می‌باشند.
9. صبر و تقوا: « اگر صبر و تقوا شیوه و سلوک شما باشد نیرنگ کافران و مشرکان به شما آسیبی نخواهد رسانید »( آل عمران 12). ابوطالب مکی در این باره می‌گوید:« تقوا و صبر وابسته همدیگرند. پس هر کس در مقام تقوا باشد ناگزیر منزلت صبر را نیز دارد و همانگونه که ارزش انسان نزد خداوند به اندازه تقوای اوست، صبر نیز میزان قرب و منزلت انسان نزد خداست ».
10. صبر و حق: در سوره‌ی عصر توصیه به حق و توصیه به صبر با هم آمده‌اند. پیوند حق و صبر این است اهل حق وظایف سنگینی بر عهده داشته و مشکلات فراوانی سر راه دارند و باید دائماً به حق توصیه کنند لذا در برابر این کارِ حق، چاره‌ای جز صبر نخواهند داشت.
نظرات